2022-11-30 01:16 AM
برای دریافت مراد و مقصود این روایات باید شرایط تاریخی و زمینه صدور (و به تعبیر امروزین آن کانتکست) آنها را بررسی کرد تا بتوان به مراد واقعی اهل بیت علیهم السلام پی برد.
پس از فاجعه عاشورا و به شهادت رسیدن امام حسین علیه السلام، نور چشم و دردانه رسول الله صلی الله علیه و آله و یارانش و اسارت فرزندان و نوادگان پیامبر اعظم توسط یزید حاکم اموی که از تبعات حادثه شوم سقیفه بود، وجدان خفته مسلمانان و امت پیامبر خاتم را بیدار کرد و آنان را متوجه تقصیر و گناهی کرد که در حق اهل بیت علیهم السلام روا داشته بودند. از این رو منطقه حجاز و عراق آماده پذیرش هر ندا و حرکت و جنبش ضد اموی و حمایت از آن شده بود، به ویژه اگر این حرکت و قیام با رهبری فردی از خاندان پیامبر و امیرالمؤمنین صلوات الله علیهما صورت می گرفت.
اما آنچه در این میان مایه تاسف و نگرانی اهل بیت علیهم السلام بود، عدم موقعیت شناسی و فرجام سنجی و فقدان تحلیل عمیق سیاسی در بین قیام کنندگان (علی رغم نیّت و انگیزه درست آنان) از یک سو و از سوی دیگر فرصت طلبی و ریاست طلبی برخی رهبران و فرماندهان این حرکتها بود و به همین دلیل اغلب این حرکتها مورد تخطئه و یا حداقل عدم تایید از سوی اهل بیت علیهم السلام واقع شد.
از جمله موارد موقعیت نشناسی، قیام زید بن علی است که مورد توصیه امام باقر [1] علیه السلام به عدم خروج و نیز مورد مخالفت امام صادق [2] علیه السلام به دلیل پیش بینی شکست آن، واقع شد.
دیگر قیام از این قبیل، قیام یحیی بن زید است که با مخالفت امام صادق روبرو شد و به او هشدار داده شد که همچون پدرش زید کشته خواهد شد [3] و دقیقا در همین مورد و واقعه است که روایت معروف در مقدمه صحیفه سجادیه: «مَا خَرَجَ وَ لَا یَخْرُجُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ إِلَی قِیَامِ قَائِمِنَا أَحَدٌ لِیَدْفَعَ ظُلْماً أَوْ یَنْعَشَ حَقّاً إلَّا اصْطَلَمَتْهُ الْبَلِیَّةُ، وَ کَانَ قِیَامُهُ زِیَادَةً فِی مَکْرُوهِنَا وَ شِیعَتِنَا» (تا وقتی که زمان قائم ما فرانرسیده هر کس ازخاندان پیامبر برای دفع ظلم یا إقامه حق قیام کند بلاها او را فرا می گیرد و قیامش موجب افزایش ناراحتی ما أهل بیت و شیعیان می گردد) از امام صادق علیه السلام صادر می شود.
از جمله نتایج این قیامها حاکم شدن عباسیان تحت پوشش یک رژیم ظلم ستیز و ابتداء مدافع اهل بیت علیهم السلام بود که بسیار با قساوت تر از بنی امیه عمل کردند و این چیزی بود که اهل بیت علیهم السلام از آن آگاهی داشتند و به قیام کنندگان هشدار می دادند.
امام قبل از بیان این مطلب، به روایتی از امیرالمؤمنین به نقل از رسول الله صلوات الله علیهما می پردازد که آن حضرت از بقای حکومت بنی امیه تا مدتی مشخص (هزار ماه) خبر می دهد و این که قیام های صورت گرفته از سوی خاندان اهل بیت برای اسقاط این حکومت به سرانجام نمی رسد. [4]
از جمله نتایج این قیامها حاکم شدن عباسیان تحت پوشش یک رژیم ظلم ستیز و ابتداء مدافع اهل بیت علیهم السلام بود که بسیار با قساوت تر از بنی امیه عمل کردند و این چیزی بود که اهل بیت علیهم السلام از آن آگاهی داشتند و به قیام کنندگان هشدار می دادند.
نمونه ای دیگر از این قیامها قیام صاحب فخ از نوادگان امام حسن علیه السلام در سال 169 هجری در دوران امامت موسی بن جعفر علیهما السلام علیه عباسیان است. در روایتی آمده است که حسین بن علی (صاحب فخ) پس از قیام و تسلط بر مدینه، از امام کاظم خواست با او بیعت کند. امام به او فرمود: «مرا به چیزی وادار نکن که پسر عمویت (زید بن علی)، عمویت (امام صادق علیه السلام) را به آن وادار کرد و در نتیجه من با تو برخوردی کنم که نمی‌خواهم، همان‌طور که اباعبدالله (امام صادق) برخوردی کرد که نمی‌خواست. حسین گفت: من فقط پیشنهاد کردم و اگر خوش نمی‌داری، تو را وادار به آن نمی‌کنم. امام هنگام خداحافظی با او فرمود: «ای پسرعمو! تو کشته خواهی شد؛ پس در کار خویش جدی باش چراکه این مردم ایمان را اظهار می‌کنند ولی در نهان شرک دارند. انا لله و انا الیه راجعون. پاداش شما گروه (قیام کننده) را از خدا می‌خواهم.» [5]
بخشی دیگر از این قیام های منسوبین به خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله علاوه بر موقعیت نشناسی، از مشکل بزرگتری رنج می برد و آن ادعای امامت و مهدویت از سوی آنان بود. در چنین وضعیتی اهل بیت علیهم السلام باید شیعیان را از هر گونه همراهی با این قیامهای انحرافی بر حذر می داشتند و به آنان اعلام می کردند که اینان به دروغ ادعای امامت و مهدویت دارند و قائم و مهدی موعود حقیقی اینان نیستند، چرا که قیام مهدی حقیقی و راستین وقتی صورت می گیرد که نشانه های حتمی ای قبل از قیام او مانند خروج سفیانی ـ بر اساس روایات نبوی و علوی ـ صورت گرفته باشد.
پس از فاجعه عاشورا و به شهادت رسیدن امام حسین علیه السلام، نور چشم و دردانه رسول الله صلی الله علیه و آله و یارانش و اسارت فرزندان و نوادگان پیامبر اعظم توسط یزید حاکم اموی که از تبعات حادثه شوم سقیفه بود، وجدان خفته مسلمانان و امت پیامبر خاتم را بیدار کرد و آنان را متوجه تقصیر و گناهی کرد که در حق اهل بیت علیهم السلام روا داشته بودند. از این رو منطقه حجاز و عراق آماده پذیرش هر ندا و حرکت و جنبش ضد اموی و حمایت از آن شده بود، به ویژه اگر این حرکت و قیام با رهبری فردی از خاندان پیامبر و امیرالمؤمنین صلوات الله علیهما صورت می گرفت.
اما آنچه در این میان مایه تاسف و نگرانی اهل بیت علیهم السلام بود، عدم موقعیت شناسی و فرجام سنجی و فقدان تحلیل عمیق سیاسی در بین قیام کنندگان (علی رغم نیّت و انگیزه درست آنان) از یک سو و از سوی دیگر فرصت طلبی و ریاست طلبی برخی رهبران و فرماندهان این حرکتها بود و به همین دلیل اغلب این حرکتها مورد تخطئه و یا حداقل عدم تایید از سوی اهل بیت علیهم السلام واقع شد.
از جمله موارد موقعیت نشناسی، قیام زید بن علی است که مورد توصیه امام باقر [1] علیه السلام به عدم خروج و نیز مورد مخالفت امام صادق [2] علیه السلام به دلیل پیش بینی شکست آن، واقع شد.
دیگر قیام از این قبیل، قیام یحیی بن زید است که با مخالفت امام صادق روبرو شد و به او هشدار داده شد که همچون پدرش زید کشته خواهد شد [3] و دقیقا در همین مورد و واقعه است که روایت معروف در مقدمه صحیفه سجادیه: «مَا خَرَجَ وَ لَا یَخْرُجُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ إِلَی قِیَامِ قَائِمِنَا أَحَدٌ لِیَدْفَعَ ظُلْماً أَوْ یَنْعَشَ حَقّاً إلَّا اصْطَلَمَتْهُ الْبَلِیَّةُ، وَ کَانَ قِیَامُهُ زِیَادَةً فِی مَکْرُوهِنَا وَ شِیعَتِنَا» (تا وقتی که زمان قائم ما فرانرسیده هر کس ازخاندان پیامبر برای دفع ظلم یا إقامه حق قیام کند بلاها او را فرا می گیرد و قیامش موجب افزایش ناراحتی ما أهل بیت و شیعیان می گردد) از امام صادق علیه السلام صادر می شود.
از جمله نتایج این قیامها حاکم شدن عباسیان تحت پوشش یک رژیم ظلم ستیز و ابتداء مدافع اهل بیت علیهم السلام بود که بسیار با قساوت تر از بنی امیه عمل کردند و این چیزی بود که اهل بیت علیهم السلام از آن آگاهی داشتند و به قیام کنندگان هشدار می دادند.
امام قبل از بیان این مطلب، به روایتی از امیرالمؤمنین به نقل از رسول الله صلوات الله علیهما می پردازد که آن حضرت از بقای حکومت بنی امیه تا مدتی مشخص (هزار ماه) خبر می دهد و این که قیام های صورت گرفته از سوی خاندان اهل بیت برای اسقاط این حکومت به سرانجام نمی رسد. [4]
از جمله نتایج این قیامها حاکم شدن عباسیان تحت پوشش یک رژیم ظلم ستیز و ابتداء مدافع اهل بیت علیهم السلام بود که بسیار با قساوت تر از بنی امیه عمل کردند و این چیزی بود که اهل بیت علیهم السلام از آن آگاهی داشتند و به قیام کنندگان هشدار می دادند.
نمونه ای دیگر از این قیامها قیام صاحب فخ از نوادگان امام حسن علیه السلام در سال 169 هجری در دوران امامت موسی بن جعفر علیهما السلام علیه عباسیان است. در روایتی آمده است که حسین بن علی (صاحب فخ) پس از قیام و تسلط بر مدینه، از امام کاظم خواست با او بیعت کند. امام به او فرمود: «مرا به چیزی وادار نکن که پسر عمویت (زید بن علی)، عمویت (امام صادق علیه السلام) را به آن وادار کرد و در نتیجه من با تو برخوردی کنم که نمی‌خواهم، همان‌طور که اباعبدالله (امام صادق) برخوردی کرد که نمی‌خواست. حسین گفت: من فقط پیشنهاد کردم و اگر خوش نمی‌داری، تو را وادار به آن نمی‌کنم. امام هنگام خداحافظی با او فرمود: «ای پسرعمو! تو کشته خواهی شد؛ پس در کار خویش جدی باش چراکه این مردم ایمان را اظهار می‌کنند ولی در نهان شرک دارند. انا لله و انا الیه راجعون. پاداش شما گروه (قیام کننده) را از خدا می‌خواهم.» [5]
بخشی دیگر از این قیام های منسوبین به خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله علاوه بر موقعیت نشناسی، از مشکل بزرگتری رنج می برد و آن ادعای امامت و مهدویت از سوی آنان بود. در چنین وضعیتی اهل بیت علیهم السلام باید شیعیان را از هر گونه همراهی با این قیامهای انحرافی بر حذر می داشتند و به آنان اعلام می کردند که اینان به دروغ ادعای امامت و مهدویت دارند و قائم و مهدی موعود حقیقی اینان نیستند، چرا که قیام مهدی حقیقی و راستین وقتی صورت می گیرد که نشانه های حتمی ای قبل از قیام او مانند خروج سفیانی ـ بر اساس روایات نبوی و علوی ـ صورت گرفته باشد.