2022-11-30 01:20 AM
روایتی دیگر در باره سکوت و خانه نشینی در عصر غیبت
بر خلاف روایات گذشته که ناظر به شرایط تاریخی حاکم بر دوران امامان سجاد، باقر، صادق، کاظم و رضا علیهم السلام بود، حدیثی با مضمون توصیه به سکوت و چسبیدن به خانه در عصر غیبت از امام باقر علیه السلام روایت شده است:
1. عن جابر عن الباقر علیه السّلام أنّه قال: یأتی علی الناس زمان یغیب عنهم إمامهم، فیا طوبی للثابتین علی أمرنا فی ذلک الزمان، إنّ أدنی ما یکون لهم من الثواب أن ینادیهم الباری جل جلاله فیقول: عبادی و إمائی آمنتم بسرّی و صدّقتم بغیبی، فابشروا بحسن الثواب منّی، فأنتم عبادی و إمائی حقّا، منکم اتقبّل و عنکم أعفو و لکم اغفر و بکم أسقی عبادی الغیث و أدفع عنهم البلاء و لولاکم لأنزلت علیهم عذابی، قال جابر: فقلت: یا ابن رسول اللّه صلی اللّه علیه و سلم فما أفضل ما یستعمله المؤمن فی ذلک الزمان؟ قال: حفظ اللسان و لزوم البیت»
جابر از امام باقر علیه السلام روایت کرده که فرمود: «زمانی بر مردم می آید که امامشان غایب می شود. خوشا به کسانی که بر امامت ما در آن زمان ثابت بمانند. کمترین ثواب آنان این است که خداوند ـ جلّ جلاله ـ به آنها می فرماید: ای بندگان و کنیزانم! به سرّم ایمان آوردید و به غیبم تصدیق کردید. بشارت باد بر شما ثواب نیکم. به راستی من از شما پذیرا شوم و از شما درگذرم و شما را بیامرزم و به واسطه شماست که بندگانم را از باران سیراب کنم و بلا را از آنها می گردانم. اگر شما نبودید عذابم را بر آنان نازل می کردم. جابر از امام علیه السلام می پرسد: ای فرزند رسول خدا! بهترین عملی که مؤمن در آن زمان انجام دهد، چیست؟ فرمود: نگه داشتن زبان و نشستن در خانه.»
مفاد ظاهری روایت فوق این است که شیعیان در عصر غیبت امام معصوم ـ به طور مطلق و صرف نظر از شرایط زمانه ـ مکلف به سکوت و خانه نشینی شده اند و یا حداقل این که سکوت بر تحرک و فعالیت سیاسی افضلیت دارد.
به نظر می رسد چنین برداشتی از روایت در تعارض با دهها آیه و روایتی است که تکلیف به اصلاح گری و امر به معروف و نهی از منکر و حمایت از مظلوم و مقابله با ظالم را ـ و لو به طور نسبی و محدود ـ وظیفه همیشگی مسلمانان و مومنان می دانند. ضمنا اگر قرار باشد کسی بر تبعیت از این تک روایت پای فشارد و بر الفاظ آن (حفظ اللسان و لزوم البیت) نیز جمود ورزد، باید هر گونه فعالیت علمی و تبلیغی در ترویج و دفاع از دین و تشیع را در عصر غیبت تخطئه کند و مجاهدت های علمی علما و فقها و متکلمان شیعه را که گاه حتی منجر به شهادت آنان می شد ـ مانند شهید اول و شهید ثانی ـ زیر سئوال برد، چرا که به وظیفه سکوت و خانه نشینی عمل نکرده اند!
و یا مثلا باید تلاش های حکومت هایی چون آل بویه و صفویه را در حمایت از تشیع و نزدیک شدن علما و فقهای شیعه به آنان برای ترویج مذهب و معارف تشیع غیر شرعی و حرام دانست، چرا که به توصیه امام باقر علیه السلام مبنی بر حفظ زبان و خانه نشینی در عصر غیبت عمل نکردند!
بنا بر این اگر قرار باشد روایت را از اعتبار ساقط نکنیم و به قاعده «الجمع مهما امکن اولی من الطرح» عمل کنیم، باید بگوییم روایت مزبور ناظر به نفی تحرکات و قیام هایی در عصر غیبت است که یا حرکتی کور و بی سرانجام است و یا رهبران آن فاقد صلاحیت های شرعی و اهل قدرت طلبی و یا احیانا مدعیان دروغین مهدویت باشند.
ادله ای دیگر در ردّ دیدگاه عدم مشروعیت قیام قبل از ظهور
اما علاوه بر مساله بافت و زمینه صدور که مفاد روایات نهی از قیام و تحرک انقلابی و اصلاحی را در عصر غیبت از اطلاق و عمومیت ساقط می کند، ادله دیگری نیز برای مشروعیت و بلکه لزوم اقدام و قیام برای دفاع از دین و تحقق حاکمیت دینی با وجود فقیه جامع الشرایط و احراز موفقیت و به نتیجه رسیدن قیام وجود دارد که در زیر به آنها اشاره می کنیم:
مسئولیت های اجتماعی و سیاسی مسلمین
بر اساس آیات قرانی و روایات اهل بیت علیهم السلام اهداف دین خاتم و احکام شریعت اسلام تا قیامت اعتبار دارد و مسلمانان و مومنان موظف به تحقق این اهداف و عمل به این احکام هستند، مگر در مواردی که با مانعی جدی مواجه و امکان رفع آن مانع وجود نداشته باشد.
روشن است تحقق و عینیت یافتن بسیاری از احکام خداوند ـ از جمله عدالت و امر به معروف و نهی از منکر و اجرای حدود الهی ـ در گروی وجود حاکمیتی صالح است و در وضعیت حاکمیت جور بخش عظیمی از این احکام معطل و بر زمین خواهد ماند.
حال ادعای این که روایاتی خاص و حتی معتبر به لحاظ سند و محتوا می توانند بخش عظیمی از احکام الهی را که تحقق آنها به وجود حکومت دینی وابسته است، تا ظهور امام مهدی علیه السلام که وقوع آن تاکنون بیش از هزار سال به درازا انجامیده و معلوم نیست تا چه زمانی ادامه پیدا کند، به تعطیلی بکشانند، بر خلاف مسلمات قرانی و روایی است.
صدها آیه از قران، مسلمانان و اهل ایمان را مکلف به ایمان و عمل صالح و انجام تکالیف اجتماعی و سیاسی کرده اند و اصل و قاعده کلامی و فقهی در همه این آیات، تداوم این تکالیف تا روز قیامت است مگر در مواردی که بر اساس دلیلی مشخص، تکلیفی مستثنی شود و مقید به دوران حضور امام معصوم علیه السلام باشد. (مانند جهاد ابتدایی که بر اساس فتوای مشهور فقهای شیعه و بر اساس ادله و روایاتی منوط به حضور امام معصوم علیه السلام و اذن و اجازه ایشان است. گر چه در همین مورد نیز فتوای برخی فقیهان، مشروعیت جهاد ابتدایی حتی در عصر غیبت به زعامت و فرماندهی ولی فقیه جامع الشرایط ثابت است. [43] )
بر خلاف روایات گذشته که ناظر به شرایط تاریخی حاکم بر دوران امامان سجاد، باقر، صادق، کاظم و رضا علیهم السلام بود، حدیثی با مضمون توصیه به سکوت و چسبیدن به خانه در عصر غیبت از امام باقر علیه السلام روایت شده است:
1. عن جابر عن الباقر علیه السّلام أنّه قال: یأتی علی الناس زمان یغیب عنهم إمامهم، فیا طوبی للثابتین علی أمرنا فی ذلک الزمان، إنّ أدنی ما یکون لهم من الثواب أن ینادیهم الباری جل جلاله فیقول: عبادی و إمائی آمنتم بسرّی و صدّقتم بغیبی، فابشروا بحسن الثواب منّی، فأنتم عبادی و إمائی حقّا، منکم اتقبّل و عنکم أعفو و لکم اغفر و بکم أسقی عبادی الغیث و أدفع عنهم البلاء و لولاکم لأنزلت علیهم عذابی، قال جابر: فقلت: یا ابن رسول اللّه صلی اللّه علیه و سلم فما أفضل ما یستعمله المؤمن فی ذلک الزمان؟ قال: حفظ اللسان و لزوم البیت»
جابر از امام باقر علیه السلام روایت کرده که فرمود: «زمانی بر مردم می آید که امامشان غایب می شود. خوشا به کسانی که بر امامت ما در آن زمان ثابت بمانند. کمترین ثواب آنان این است که خداوند ـ جلّ جلاله ـ به آنها می فرماید: ای بندگان و کنیزانم! به سرّم ایمان آوردید و به غیبم تصدیق کردید. بشارت باد بر شما ثواب نیکم. به راستی من از شما پذیرا شوم و از شما درگذرم و شما را بیامرزم و به واسطه شماست که بندگانم را از باران سیراب کنم و بلا را از آنها می گردانم. اگر شما نبودید عذابم را بر آنان نازل می کردم. جابر از امام علیه السلام می پرسد: ای فرزند رسول خدا! بهترین عملی که مؤمن در آن زمان انجام دهد، چیست؟ فرمود: نگه داشتن زبان و نشستن در خانه.»
مفاد ظاهری روایت فوق این است که شیعیان در عصر غیبت امام معصوم ـ به طور مطلق و صرف نظر از شرایط زمانه ـ مکلف به سکوت و خانه نشینی شده اند و یا حداقل این که سکوت بر تحرک و فعالیت سیاسی افضلیت دارد.
به نظر می رسد چنین برداشتی از روایت در تعارض با دهها آیه و روایتی است که تکلیف به اصلاح گری و امر به معروف و نهی از منکر و حمایت از مظلوم و مقابله با ظالم را ـ و لو به طور نسبی و محدود ـ وظیفه همیشگی مسلمانان و مومنان می دانند. ضمنا اگر قرار باشد کسی بر تبعیت از این تک روایت پای فشارد و بر الفاظ آن (حفظ اللسان و لزوم البیت) نیز جمود ورزد، باید هر گونه فعالیت علمی و تبلیغی در ترویج و دفاع از دین و تشیع را در عصر غیبت تخطئه کند و مجاهدت های علمی علما و فقها و متکلمان شیعه را که گاه حتی منجر به شهادت آنان می شد ـ مانند شهید اول و شهید ثانی ـ زیر سئوال برد، چرا که به وظیفه سکوت و خانه نشینی عمل نکرده اند!
و یا مثلا باید تلاش های حکومت هایی چون آل بویه و صفویه را در حمایت از تشیع و نزدیک شدن علما و فقهای شیعه به آنان برای ترویج مذهب و معارف تشیع غیر شرعی و حرام دانست، چرا که به توصیه امام باقر علیه السلام مبنی بر حفظ زبان و خانه نشینی در عصر غیبت عمل نکردند!
بنا بر این اگر قرار باشد روایت را از اعتبار ساقط نکنیم و به قاعده «الجمع مهما امکن اولی من الطرح» عمل کنیم، باید بگوییم روایت مزبور ناظر به نفی تحرکات و قیام هایی در عصر غیبت است که یا حرکتی کور و بی سرانجام است و یا رهبران آن فاقد صلاحیت های شرعی و اهل قدرت طلبی و یا احیانا مدعیان دروغین مهدویت باشند.
ادله ای دیگر در ردّ دیدگاه عدم مشروعیت قیام قبل از ظهور
اما علاوه بر مساله بافت و زمینه صدور که مفاد روایات نهی از قیام و تحرک انقلابی و اصلاحی را در عصر غیبت از اطلاق و عمومیت ساقط می کند، ادله دیگری نیز برای مشروعیت و بلکه لزوم اقدام و قیام برای دفاع از دین و تحقق حاکمیت دینی با وجود فقیه جامع الشرایط و احراز موفقیت و به نتیجه رسیدن قیام وجود دارد که در زیر به آنها اشاره می کنیم:
مسئولیت های اجتماعی و سیاسی مسلمین
بر اساس آیات قرانی و روایات اهل بیت علیهم السلام اهداف دین خاتم و احکام شریعت اسلام تا قیامت اعتبار دارد و مسلمانان و مومنان موظف به تحقق این اهداف و عمل به این احکام هستند، مگر در مواردی که با مانعی جدی مواجه و امکان رفع آن مانع وجود نداشته باشد.
روشن است تحقق و عینیت یافتن بسیاری از احکام خداوند ـ از جمله عدالت و امر به معروف و نهی از منکر و اجرای حدود الهی ـ در گروی وجود حاکمیتی صالح است و در وضعیت حاکمیت جور بخش عظیمی از این احکام معطل و بر زمین خواهد ماند.
حال ادعای این که روایاتی خاص و حتی معتبر به لحاظ سند و محتوا می توانند بخش عظیمی از احکام الهی را که تحقق آنها به وجود حکومت دینی وابسته است، تا ظهور امام مهدی علیه السلام که وقوع آن تاکنون بیش از هزار سال به درازا انجامیده و معلوم نیست تا چه زمانی ادامه پیدا کند، به تعطیلی بکشانند، بر خلاف مسلمات قرانی و روایی است.
صدها آیه از قران، مسلمانان و اهل ایمان را مکلف به ایمان و عمل صالح و انجام تکالیف اجتماعی و سیاسی کرده اند و اصل و قاعده کلامی و فقهی در همه این آیات، تداوم این تکالیف تا روز قیامت است مگر در مواردی که بر اساس دلیلی مشخص، تکلیفی مستثنی شود و مقید به دوران حضور امام معصوم علیه السلام باشد. (مانند جهاد ابتدایی که بر اساس فتوای مشهور فقهای شیعه و بر اساس ادله و روایاتی منوط به حضور امام معصوم علیه السلام و اذن و اجازه ایشان است. گر چه در همین مورد نیز فتوای برخی فقیهان، مشروعیت جهاد ابتدایی حتی در عصر غیبت به زعامت و فرماندهی ولی فقیه جامع الشرایط ثابت است. [43] )