2022-07-07 11:20 AM
فاصلۀ ميان حق و باطل
«أَمَا إِنَّهُ لَيْسَ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ إلَّاأَرْبَعُ أَصَابِعَ»
آگاه باشيد كه بين حق و باطل جز چهار انگشتان نيست.
اين مضمون كه مى فرمايد: بين حق و باطل چهار انگشت فاصله وجود دارد، علاوه بر اين خطبه در موارد ديگرى نيز ذكر شده است.
البته در برخى از روايات در تفاوت ميان «ايمان» و «يقين» ايمان اين گونه تعريف شده است كه انسان به شنيده هايى كه نديده است ايمان بياورد.
از جمله نقل مى كنند كه اميرالمؤمنين عليه السلام از امام حسن عليه السلام سؤال فرمود: تفاوت بين ايمان و يقين چيست؟
امام حسن عليه السلام در جواب فرمودند:
ايمان آن است كه ما چيزى را بشنويم اما نبينيم و بر اساس همان شنيدنى هاى قطعى ايمان بياوريم، مانند اعتقاد به قيامت كه نديده ايم ولى ايمان به آن داريم؛ اما يقين آن است كه چيزى را با چشم خود ببينيم.
اصطلاح امام حسن عليه السلام در روايت اين است كه ايمان چيزى است كه بشنويم و ايمان بياوريم. البته نه هر شنيدنى، بلكه آن شنيدنى كه موجب اطمينان شود. و يقين چيزى است كه با چشم هاى خود مشاهده كنيم
«فَسُئِلَ عليه السلام عَنْ مَعْنى قَوْلِهِ هذَا، فَجَمَعَ أَصَابِعَهُ وَ وَضَعَهَا بَيْنَ أُذُنِهِ وَ عَيْنِهِ»
(پس دربارۀ معناى فرمايش حضرت - كه بين حق و باطل چهار انگشت است - از ايشان سؤال شد؛ امام عليه السلام انگشتان خود را جمع كرد و بين گوش و چشم خود گذاشت؛)
«ثُمَّ قَالَ: الْبَاطِلُ أَنْ تَقُولَ سَمِعْتُ، وَالْحَقُّ أَنْ تَقُولَ رَأَيْتُ»
(سپس فرمود: باطل آن است كه بگويى شنيدم، و حق آن است كه بگويى ديدم.)
متأسفانه برخى افراد در جلسات مختلف مى نشينند و كسى هم نسبت به ديگرى شروع به آبروريزى مى كند. از او سؤال مى كنند سند و مدرك سخنانت چيست؛ مى گويد: من شنيده ام. با كلمۀ «شنيدم» يا «مى گويند» بتدريج حرفهايى زده مى شود و همه باور مى كنند و همان حرفهاى باطل مى شود حق.
آقاى دكتر شريعتى مى گفت: «آقاى مى گويند» گفته است كه شريعتى و مريدهاى او در حسينيۀ ارشاد دست بسته نماز مى خوانند، و اين حرفِ «آقاى مى گويند» را عده اى باور كرده و نقل مى كنند؛ در صورتى كه خوب بود آقايانى كه اين حرف را تكرار مى كنند دو ريال خرج مى كردند و اتوبوس شهرى سوار شده به حسينيۀ ارشاد كه دور نيست مى آمدند و مشاهده مى كردند كه آيا واقعاً دكتر شريعتى و مريدانش با دست بسته نماز مى خوانند يا نه؛ و آيا «آقاى مى گويند» درست گفته است يا نه.
خلاصه حضرت على عليه السلام در اين خطبه مى فرمايد: اگر شما نسبت به كسى سابقۀ آشنايى داريد و او را به ديندارى و حسن رفتار مى شناسيد، ديگر نبايد آن يقين خود را با حرفهاى ديگران به شك و ترديد تبديل كنيد. چون حرفهايى كه دربارۀ افراد زده مى شود ممكن است از روى اغراض سياسى و دنيايى باشد؛ و اگر گوينده هم فرد خوبى باشد كه اين حرفها را مطرح مى كند، ممكن است اشتباه كرده باشد.
پاسخ به يك اشكال
اينجا به مناسبت موضوع بعضى ها اشكال كرده اند كه لازمۀ كلام حضرت امير عليه السلام - مبنى بر اين كه فاصلۀ ميان حق و باطل به چهار انگشت يا به ديدن و شنيدن است - اين است كه ما نتوانيم به رواياتى كه از پيامبراكرم صلى الله عليه و آله و سلم و ائمه عليهم السلام مى شنويم عمل كنيم. براى اين كه همۀ اينها را به واسطه شنيده ايم يا خوانده ايم كه حدّاكثر در حكم شنيدنى هاست.
بعضى در پاسخ گفته اند: ما به هر روايتى كه شنيده يا خوانده ايم عمل نمى كنيم، بلكه به روايات متواتر يا رواياتى كه كاملاً مورد وثوق و اطمينان است عمل مى كنيم.
در اينجا برخلاف ديگر فقها كه معمولاً به يك روايت صحيح در مسأله اى عمل كرده و فتوا مى دهند، مرحوم آيت اللّه بروجردى مى فرمودند: ما فقه خود را نمى توانيم تنها با روايات درست كنيم، بلكه بايد آن را با اصول متلقّات از ائمه عليهم السلام درست كنيم. ايشان معتقد بودند: چنانچه در يك مسأله اى ديديم كه چهار يا پنج روايت وجود دارد، اجمالاً مى فهميم اين مسأله از امام عليه السلام سؤال شده و يا پيش آن حضرت مطرح بوده است.
بنابراين سبك و روش آيت اللّه بروجردى رحمه الله اين بود كه به هر روايتى اعتماد نمى كردند و بيشتر عقيده داشتند بايد به اصولى عمل كرد كه دست به دست از ائمه عليهم السلام به ما رسيده است، كه آن را «اصول متلقّات» از ائمه عليهم السلام مى ناميدند.
«أَمَا إِنَّهُ لَيْسَ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ إلَّاأَرْبَعُ أَصَابِعَ»
آگاه باشيد كه بين حق و باطل جز چهار انگشتان نيست.
اين مضمون كه مى فرمايد: بين حق و باطل چهار انگشت فاصله وجود دارد، علاوه بر اين خطبه در موارد ديگرى نيز ذكر شده است.
البته در برخى از روايات در تفاوت ميان «ايمان» و «يقين» ايمان اين گونه تعريف شده است كه انسان به شنيده هايى كه نديده است ايمان بياورد.
از جمله نقل مى كنند كه اميرالمؤمنين عليه السلام از امام حسن عليه السلام سؤال فرمود: تفاوت بين ايمان و يقين چيست؟
امام حسن عليه السلام در جواب فرمودند:
ايمان آن است كه ما چيزى را بشنويم اما نبينيم و بر اساس همان شنيدنى هاى قطعى ايمان بياوريم، مانند اعتقاد به قيامت كه نديده ايم ولى ايمان به آن داريم؛ اما يقين آن است كه چيزى را با چشم خود ببينيم.
اصطلاح امام حسن عليه السلام در روايت اين است كه ايمان چيزى است كه بشنويم و ايمان بياوريم. البته نه هر شنيدنى، بلكه آن شنيدنى كه موجب اطمينان شود. و يقين چيزى است كه با چشم هاى خود مشاهده كنيم
«فَسُئِلَ عليه السلام عَنْ مَعْنى قَوْلِهِ هذَا، فَجَمَعَ أَصَابِعَهُ وَ وَضَعَهَا بَيْنَ أُذُنِهِ وَ عَيْنِهِ»
(پس دربارۀ معناى فرمايش حضرت - كه بين حق و باطل چهار انگشت است - از ايشان سؤال شد؛ امام عليه السلام انگشتان خود را جمع كرد و بين گوش و چشم خود گذاشت؛)
«ثُمَّ قَالَ: الْبَاطِلُ أَنْ تَقُولَ سَمِعْتُ، وَالْحَقُّ أَنْ تَقُولَ رَأَيْتُ»
(سپس فرمود: باطل آن است كه بگويى شنيدم، و حق آن است كه بگويى ديدم.)
متأسفانه برخى افراد در جلسات مختلف مى نشينند و كسى هم نسبت به ديگرى شروع به آبروريزى مى كند. از او سؤال مى كنند سند و مدرك سخنانت چيست؛ مى گويد: من شنيده ام. با كلمۀ «شنيدم» يا «مى گويند» بتدريج حرفهايى زده مى شود و همه باور مى كنند و همان حرفهاى باطل مى شود حق.
آقاى دكتر شريعتى مى گفت: «آقاى مى گويند» گفته است كه شريعتى و مريدهاى او در حسينيۀ ارشاد دست بسته نماز مى خوانند، و اين حرفِ «آقاى مى گويند» را عده اى باور كرده و نقل مى كنند؛ در صورتى كه خوب بود آقايانى كه اين حرف را تكرار مى كنند دو ريال خرج مى كردند و اتوبوس شهرى سوار شده به حسينيۀ ارشاد كه دور نيست مى آمدند و مشاهده مى كردند كه آيا واقعاً دكتر شريعتى و مريدانش با دست بسته نماز مى خوانند يا نه؛ و آيا «آقاى مى گويند» درست گفته است يا نه.
خلاصه حضرت على عليه السلام در اين خطبه مى فرمايد: اگر شما نسبت به كسى سابقۀ آشنايى داريد و او را به ديندارى و حسن رفتار مى شناسيد، ديگر نبايد آن يقين خود را با حرفهاى ديگران به شك و ترديد تبديل كنيد. چون حرفهايى كه دربارۀ افراد زده مى شود ممكن است از روى اغراض سياسى و دنيايى باشد؛ و اگر گوينده هم فرد خوبى باشد كه اين حرفها را مطرح مى كند، ممكن است اشتباه كرده باشد.
پاسخ به يك اشكال
اينجا به مناسبت موضوع بعضى ها اشكال كرده اند كه لازمۀ كلام حضرت امير عليه السلام - مبنى بر اين كه فاصلۀ ميان حق و باطل به چهار انگشت يا به ديدن و شنيدن است - اين است كه ما نتوانيم به رواياتى كه از پيامبراكرم صلى الله عليه و آله و سلم و ائمه عليهم السلام مى شنويم عمل كنيم. براى اين كه همۀ اينها را به واسطه شنيده ايم يا خوانده ايم كه حدّاكثر در حكم شنيدنى هاست.
بعضى در پاسخ گفته اند: ما به هر روايتى كه شنيده يا خوانده ايم عمل نمى كنيم، بلكه به روايات متواتر يا رواياتى كه كاملاً مورد وثوق و اطمينان است عمل مى كنيم.
در اينجا برخلاف ديگر فقها كه معمولاً به يك روايت صحيح در مسأله اى عمل كرده و فتوا مى دهند، مرحوم آيت اللّه بروجردى مى فرمودند: ما فقه خود را نمى توانيم تنها با روايات درست كنيم، بلكه بايد آن را با اصول متلقّات از ائمه عليهم السلام درست كنيم. ايشان معتقد بودند: چنانچه در يك مسأله اى ديديم كه چهار يا پنج روايت وجود دارد، اجمالاً مى فهميم اين مسأله از امام عليه السلام سؤال شده و يا پيش آن حضرت مطرح بوده است.
بنابراين سبك و روش آيت اللّه بروجردى رحمه الله اين بود كه به هر روايتى اعتماد نمى كردند و بيشتر عقيده داشتند بايد به اصولى عمل كرد كه دست به دست از ائمه عليهم السلام به ما رسيده است، كه آن را «اصول متلقّات» از ائمه عليهم السلام مى ناميدند.